Waarde lezers,
Het is een veelbewogen jaar geweest voor mij en mijn lief. Ik ben blij dat mijn boek is afgerond en nu gedrukt wordt. Het is een forse ‘bevalling’ geweest.
Het boek is al te bestellen - zie de bestelknop bovenaan de blog - in afwachting van de levering eind januari 2026. De ‘special edition’ wordt een prachtige uitgave!
Als dit het enige was …? (Terzijde: binnenkort zal ik allen die een bestelling hebben geplaatst per email een bevestiging sturen. Tja, er komt nog het nodige handwerk bij kijken!)
Mijn lieve dochter, die het ontwerp voor het boek heeft gemaakt, is afgelopen november in het huwelijk getreden. Voorwaar een ontroerende en memorabele dag. Als vader je dochter ‘weggeven’ aan haar (aanstaande) man is een indrukwekkend moment.
Drie kinderen die hun lief hebben gevonden in dit leven. Mijn lief en ik zijn er stil van.
Over stilte gesproken. Het gesprek met mijn vader is op 2 september jl. ten einde gekomen. Zijn overlijden was zeker niet onverwacht, maar wel plots. Ik kijk met dankbaarheid terug op de uitvaartdienst waarin ik de verkondiging heb kunnen doen.
Het jaar begon echter met het gedwongen afscheid van het College waar ik sinds 2007 aan verbonden was. Ik ga daar ongetwijfeld een keer over schrijven.
Dit moment van het jaar vraagt echter om iets anders, iets positiefs. Meer dan dat: Kerst, het feest van de geboorte van Jezus, heeft de wereldgeschiedenis op z’n kop gezet.
Zonaanbidders
Maar, wanneer zijn christenen eigenlijk Kerstfeest gaan vieren? En waarom eigenlijk op 25 december? Het aardige is dat velen denken dat Kerst een soort verchristelijking is van ‘heidense’ riten en gebruiken.
Heel kort samengevat is het godsdiensthistorische perspectief dat opkomende godsdiensten leentjebuur spelen bij gevestigde godsdiensten. Rituelen worden geabsorbeerd en getransformeerd om ’the new religious kid on the block’ aantrekkelijk te maken voor oude en nieuwe gelovigen.
Het geboortefeest van de zonnegod (Sol Invictus) lijkt het aangewezen Romeinse religieuze feest als het gaat over het Kerstfeest zoals we al eeuwen kennen en vieren.
Sol Invictus zou elk jaar op 25 december plaats hebben gevonden. In de loop der tijd zou dit Romeinse feest, om kerkpolitieke redenen, omgeturnd zijn tot het christelijke geboortefeest van Jezus.
Met andere woorden: het Kerstfeest is niets anders dan een heidens feest overgoten met een waterig christelijk sausje. Een aantrekkelijke gedachte die nogal eens wordt herhaald in deze tijd van het jaar, dan alleen dat het geen historische papieren heeft.
Sterker, Thomas J. Talley, in zijn boek The Origins of the Liturgical Year, betoogt dat dit gedachtegoed pas vorm krijgt in de 18de eeuw. Daarmee wordt pas recent in de wereldgeschiedenis een omgekeerde route - de ontkerstening van het Kerstfeest - in gang gezet die sommigen nu min of meer als waar accepteren.
Dat geeft te denken!
Dat keizer Aurelianus (keizer van 270 tot aan 275 A.D.) Sol Invictus heeft ingesteld in 274 A.D., geeft ook te denken. Niet dat deze keizer een zonnecultus had uitgevonden. Verre van.
Voor zover we weten waren er twee zonnetempels in Rome, waarvan er één (onderhouden door de clan waartoe Aurelianus behoorde) zijn inwijdingsfeest vierde op 9 augustus, en de andere zijn inwijdingsfeest vierde op 28 augustus.
Beide cultussen raakten in de tweede eeuw A.D. in verval, toen oosterse zonnecultussen, zoals bijvoorbeeld het mithraïsme, in Rome aanhangers begonnen te krijgen. In ieder geval hadden geen van deze cultussen, oud of nieuw, feesten die geassocieerd waren met zonnewendes of equinoxen. Ook dat geeft te denken.
Kerst en het Begin van het Feest
Dus, het christelijke Kerstfeest en de Romeinse zonnecultus lijken weinig gemeen te hebben met elkaar. Hoe zit het dan met 25 december als datum voor het Kerstfeest?
Er zijn wat aanwijzingen uit de tweede en derde eeuw dat lang voordat christenen het Kerstfeest daadwerkelijk liturgisch begonnen te vieren, er geprobeerd werd de datum van Christus’ geboorte te achterhalen.
In ieder geval is er enig bewijs voor het feit dat het geboortefeest van Jezus een bijproduct was van pogingen om te bepalen wanneer zijn dood en opstanding gevierd moesten worden.
Lang verhaal kort: Christus’ dood zou volgens de Joodse maankalender hebben plaatsgevonden op 14 Nisan. (Terzijde, dat zou naar recente inzichten betekenen dat alleen 30 of 33 A.D. daarvoor in aanmerking komen. Dit zijn de enige jaren waarin de vooravond van Pesach op een vrijdag kan zijn gevallen.)
Echter, in de eerste eeuwen van onze jaartelling zijn er diverse kalenders in omloop waardoor de vaststelling van de precieze datum van het Laatste Avondmaal geen sinecure bleek te zijn. Verre van.
Christenen in het oosten van het Romeinse Rijk kwamen uiteindelijk uit op 6 april (met de bijbehorende geboorte van Jezus op 6 januari). Tegen de tijd van Tertullianus (±160 - ±230) hadden de Christenen in het Westen geconcludeerd dat Jezus op vrijdag 25 maart 29 A.D. moet zijn gestorven.
(William J. Tighe merkt trouwens op dat dit onmogelijk is: 25 maart 29 A.D. was geen vrijdag, en de vooravond van Pesach in 29 A.D. viel niet op een vrijdag en was niet op 25 maart, of überhaupt in deze maand.)
Maar, wat heeft al dit rekenwerk met het Kerstfeest van doen? Louis Duchesne, in zijn boek Christian Worship, Its Origins and Evolution, merkt op dat (mijn vertaling; met nadruk):
“… Christus moest op aarde slechts een volledig aantal jaren hebben geleefd, zo dacht men. Breuken zijn onvolkomenheden die niet passen bij de eisen van een symbolisch getallenstelsel, en daarom moesten ze zo volledig mogelijk worden geëlimineerd. De Menswording [conceptie/Incarnatie van Jezus] moest daarom, net als Zijn Lijden, hebben plaatsgevonden op 25 maart, en aangezien de Menswording werd gerekend vanaf het eerste moment van de conceptie van Maria, moest de geboorte van Christus hebben plaatsgevonden op 25 december.”
Tja. Een interessante gedachte die wellicht niet meer is dan dat. Maar: wat wel duidelijk naar voren komt is dat de eerste christenen een eigen verhaal te vertellen hadden over Jezus van Nazareth. Sol Invictus lijkt eerder het feest van Jezus’ geboorte te hebben geïncorporeerd dan andersom.
En dat is de kerk, de gemeente van Christus, ten voeten uit: het heeft een eigen verhaal over Jezus en Zijn geboorte, leven, lijden, sterven en opstanding te vertellen en wat dat voor de mensheid en de wereld te betekenen heeft. Dát vieren we al ruim twee millennia.
Zalig Kerstfeest!