Inleiding

Het was een drukte van belang de afgelopen anderhalve maand. Ik heb mijn waarde lezers verwaarloosd. Mijn welgemeende excuses!

Maar: er komt wat moois aan waaronder een fors essay over het voorzorgbeginsel en het juridische misbruik dat daarvan gemaakt wordt.

Sterker: het voorzorgbeginsel is binnen en buiten de rechtszaal puur populisme geworden. Dat heb ik uitgewerkt in de context van gewasbeschermingsmiddelen.

Maar, daarover later meer. In deze blogpost zal ik het hebben over de volgende canard die ons eindeloos vaak wordt voorgehouden:

“Voedsel bevat van nature toxines. Maar: de mens heeft zich in de loop van de tijd aangepast aan stoffen die van nature voorkomen. Dat geldt niet voor nieuwe synthetische stoffen, en die veroorzaken dan ook problemen voor de menselijke gezondheid."

Dit is absolute nonsens. De dosis maakt het gif, ongeacht de bron. Aan de hand van een tweetal ‘stellingen’ zal ik deze veelgehoorde kletskoek ontleden.

Voor meer details zie mijn Gewasbeschermingsmiddelen in context – enkele overwegingen (2024) en Gewasbeschermingsmiddelen en volksgezondheid - Kritische reflecties (2025).

Bambi ecologie - De Disneyficatie van Natuurlijke Toxines

De wereld om ons heen is niet groen, knuffelig en veilig. Dat is ‘bambi ecologie’, oftewel de Disneyficatie (het woord bestaat echt) van de werkelijkheid, dat wil zeggen de transformatie van iets echts of verontrustends tot een zorgvuldig gecontroleerde en veilige omgeving:

“De wereld is niet groen. Het heeft de kleuren van lectine, tannine, cyanide, cafeïne, aflatoxine en canavanine [allemaal planten toxines; auteur]. Voeg daar een forse dosis cellulose aan toe die deze mix nog meer oneetbaar maakt.” (Daniel Janzen, 1977)

Wij passen ons niet ‘evolutionair’ aan aan natuurlijke toxines; nee, wij hebben ‘de natuur’ aangepast om in onze behoefte aan voedsel dat veilig genoeg is voor dagelijkse consumptie te voorzien.

Menig toxicoloog die iets te verkopen heeft in de lijn van zoiets als een ‘gifvrije samenleving’ (lees: vrij van gewasbeschermingsmiddelen en andere synthetica) komt niet zelden aan met een dergelijke Disneyficatie van het eigen vakgebied.

Plus dat zij wellicht weer een subsidie kunnen vangen voor het volgende stukje onderzoek waarin ratten en/of muizen worden vergiftigd met enorme doses pesticiden waarvan de vrijwel nutteloze resultaten gretig aftrek vinden in de academische literatuur en de (niet al te slimme) media.

Zei iemand glyfosaat? (Nee, de geteste blootstellingsniveaus in de gewraakte glyfosaatstudie van 0.5, 5 en 50 mg glyfosaat/kg lichaamsgewicht komen in de verste verten niet voor bij mensen. Alweer een nonsensstudie.)

Hoe dan ook: ‘natuurlijk is veilig’ is quatsch. Wellicht dat een kleine opsomming van ‘puur dodelijke natuur’ ons uit de droom kan helpen, hoewel ik weet dat ‘synthetische angst’ als de beste verkoopt:

  • alcohol (ethanol): vele tienduizenden doden per jaar in de wereld (maar: je kunt alcoholische versnaperingen eenvoudig vermijden!)
  • mycotoxines (schimmel toxines): misschien wel de ‘oudste voedselvijand’ van de mens. Schimmels met bijbehorende toxines komen voor op de meeste voedselproducten en een consequente monitoring beperkt de schade aan de volksgezondheid, tot op zekere hoogte (wat zeker niet het geval was in zelfs het recente verleden - zie bijvoorbeeld A Concise History of Mycotoxin Research)
  • solanine en chaconine: de twee belangrijke pesticiden (glycoalkaloïden) in onder andere aardappels; deze stoffen zijn alles behalve ongevaarlijk voor mensen (zie het Handbook of Plant and Animal Toxins in Food)
  • amatoxine: te vinden in sommige soorten paddestoelen (zoals de kleverige- en groene knolamaniet). Vergiftiging komt gelukkig niet zo heel veel voor maar is vaak wel dodelijk, helaas
  • … (Zie deze webpagina voor een aardige voedseltoxine-opsomming)

Ik kan zo wel even doorgaan. Dus, nee, ‘natuurlijk’ betekent niet ‘veilig’. Integendeel. De schatting is dat per dag mensen enkele duizenden verschillende natuurlijke pesticiden binnenkrijgen via voeding, zoals Bruce Ames en collega’s (1999) betogen.

De schatting is verder dat in de Westerse wereld mensen per dag ruim een gram aan natuurlijke pesticiden consumeren; dat is een factor 10,000 hoger dan synthetische landbouwpesticiden.

Vandaar ook dat het artikel van Ames en collega’s de titel meekreeg “Voedingspesticiden (99.99% puur natuur)” – Dietary pesticides (99.99% all natural).

Waarom maken ook eetbare planten zelf pesticiden aan? Zelfbescherming tegen consumptie! We kunnen die natuurlijke ‘chemische oorlogvoering’ trouwens prima aan (zie onder). Dus geen zorgen.

Natuurlijk versus Synthetisch - Schuivende Panelen

Al decennia worden we lastig gevallen met geroeptoeter over stoffen die ‘alleen maar’ synthetisch kunnen zijn, en dus gevaarlijk. Dioxines? Een stof ooit gebombardeerd tot de gevaarlijkste van alle stoffen door mensen gemaakt.

Nou, niet dus.

Dat laat de tragische vergiftiging van de Oekraïense oud-president Victor Yushchenko in september 2004 met 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD) zien.

De Lancet-studie uit 2009 naar de dioxine-vergiftiging van Yushchenko bracht naar voren dat hij in januari 2005 een 50 000 hogere TCDD-dosis in zijn bloed had dan gemiddeld gevonden in mensen. Gelukkig is de beste man nog steeds onder ons.

Afgezien van deze valse en mislukte daad van vergiftiging met een immense (gesynthetiseerde) hoeveelheid, dioxines hebben ook een natuurlijke oorsprong, zoals onder andere een Japanse studie uit 2008 betoogd. En daar blijft het niet bij.

Er zijn in de loop der jaren duizenden gehalogeneerde koolwaterstoffen van natuurlijke oorsprong gevonden die ooit op het conto stonden van alleen menselijke (industriële) activiteiten.

Collega chemicus Gordon Gribble heeft daar prachtige boeken over geschreven (zoals Naturally Occurring Organohalogen Compounds—A Comprehensive Review)

Gribble stelt dat bijvoorbeeld voor chloormethaan, de netto flux tussen zeeën/oceanen en de atmosfeer ongeveer uitkomt op 6.4 - 6.8 miljard mol per jaar. Dat staat gelijk met 323 136 - 343 332 ton chloormethaan per jaar (molmassa is 50.49 gram per mol).

De totale mondiale chloormethaan emissie wordt geschat op 4 100 000 ton per jaar! Niet gering.

Hoe dan ook, we worden omgeven door een baaierd aan chemie die in hoofdzaak via voeding bij ons naar binnen komt. Gedurende een mensenleven is dat ongeveer 30 ton aan voedsel bestaande uit vele tienduizenden verschillende chemicaliën, waaronder de eerdergenoemde natuurlijke pesticiden!

Gaar daar maar aan staan. Maar: we kunnen daar prima mee overweg. Onze lever, een fors orgaan van zo’n anderhalve kilo, zorgt daarvoor; 24/7/365.

Toegegeven, bepaalde soorten paddestoelen moeten we dan wel vermijden in ons dieet. Daar kan onze lever niet mee omgaan. Ach, als dat het ergste is …?

‘Synthetische bangmakerij’ is vele malen erger.