Inleiding

Timmermans toch naar Den Haag voor gesprek met Van der Plas over stikstof, zo kopt de NOS. Brussel komt naar Den Haag, dat wil zeggen Eurocommissaris Frans Timmermans gaat op de thee/koffie bij Caroline van der Plas. En Timmermans brengt wat mee, namelijk WETENSCHAP:

““Ik verheug me er nu op om dat gesprek echt aan te gaan”, zegt Timmermans. “Ik wil haar graag alle beschikbare informatie geven en wil haar er graag van overtuigen dat we de wetenschap hierin leidend moeten laten zijn. De feiten laten spreken. En op basis daarvan kijken naar welke opties er zijn om de problemen aan te pakken.””

De “stikstof feiten” kennende, zou ik heel graag een ‘fly on the wall’ zijn bij dit gesprek. Dat zit er (uiteraard) niet in dus bij dezen, wederom, een kleine opsomming van relevante zaken.

Over ‘feiten’ en wetenschap

Laat ik nou samen met collega Ronald Meester best een aardig stukkie hebben geschreven over wetenschap en wat dies meer zij: Wetenschap op het snijvlak van recht en onrecht. Ik zal Eurocommissaris Frans meteen maar, met nadruk, moeten teleurstellen (en hem en Caroline uitnodigen ons essay ter hand te nemen):

Feiten spreken nooit voor zich. Wetenschap vereist theorieën waarmee verzamelde feiten worden geïnterpreteerd en begrepen.

Want (met nadruk):

“Ten eerste: de feiten die we ‘hebben’ zijn verzameld op basis van onderzoekkeuzes die we van te voren hebben gemaakt. …

Ten tweede” Welke feiten zijn ‘belangrijk’ en welke niet? Anders gezegd: welke feiten geven inzicht ten aanzien van wat precies? Dus: voordat we überhaupt aan ‘feiten verzamelen’ toekomen … hebben we al een hele serie aan niet-experimentele beslissingen genomen. …

Ten derde: We moeten verzamelde feiten in een verhaal - hypothese, theorie, paradigma - gieten die we onszelf en anderen (kunnen) vertellen. Anders kunnen we geen chocolade maken van al die losse feiten. Met andere woorden, we gaan op zoek naar de beschrijvende, verklarende en hopelijk voorspellende waarde van al ons gecombineerd feitenwerk. …"

En (met nadruk):

“… waarom zou dit óf dat wetenschappelijk verhaal uniek ‘waar’ zijn? Omdat de feiten dat laten zien? Natuurlijk niet. Er kunnen veel verhalen geconstrueerd worden waarin ‘de feiten’ een plaats kunnen krijgen. Kortom, er is heel veel ruimte om gefundeerde kritiek te leveren op wetenschappelijke verhalen, hypotheses en theorieën, al was het maar omdat de verzamelde feiten een expressie zijn van de onderzoekskeuzes die we vooraf gemaakt hebben, zoals we hebben gezien, en omdat de beoordeling van al die feiten en haar reikwijdte voor veel discussie vatbaar zijn. Gelukkig maar.”

Dat brengt ons bij iets fantastisch: wetenschappelijk onderzoek is nooit definitief ten einde. Er zijn altijd nieuwe dingen te ontdekken, nieuwe standen van zaken te onthullen die onze overtuigingen kunnen doen wijzigen, soms zelfs fundamenteel.

Want: we moeten het doen met de feiten die we hebben. Die set aan feiten is altijd (als in: echt altijd) onvolledig en voor aanvulling vatbaar. Onze objectieve overtuigingen over datgene wat die feiten ons kunnen vertellen is daarmee altijd voorwaardelijk.

Leidinggevende wetenschap?

Dit is wat waarde Eurocommissaris Frans graag wil: wetenschap de leiding laten nemen in het stikstofdiscours. Dat roept allereerst de vraag op: welke wetenschap precies? Voordat ik deze vraag beantwoord, is de roep om ‘leidinggevende wetenschap’ niet bijster intelligent en ten diepste ronduit gevaarlijk.

Er mag hier geen misverstand bestaan: besluitvorming van welke aard dan ook vraagt heel veel meer dan wetenschappelijke kennis, zoals kennis omtrent sociaal-economische verhoudingen, mondiale ontwikkelingen, de (inter)nationale strategische waarde van voedselproductie, culturele waarden, de verhouding tussen kosten en baten (voor het stikstofdiscours, nota bene, nog steeds de grote onbekende!), enzovoort.

En áls het dan over wetenschap moet gaat, is bescheidenheid meer dan op zijn plaats. Ik citeer hier met instemming collega Meester, die in zijn boek ‘Wetenschap als Nieuwe Religie’ (aanrader!) het volgende opmerkt (met nadruk en besproken in deze blogpost):

“Wetenschappers in de media hebben helaas vaak de neiging om hun persoonlijke meningen als wetenschap te verkopen. Virologen die aanbevelingen doen over een lockdown bijvoorbeeld, of die uitspraken doen over bepaalde aspecten van de kansrekening, mijn eigen vakgebied. Het is kennelijk ontzettend moeilijk om niet voor de druk te bezwijken om meer te zeggen dan je als wetenschapper waar kunt maken. En het is misschien nog veel moeilijker om de grenzen van je vakgebied te erkennen, en volmondig toe te geven dat wetenschap voor sommige vragen niet het juiste adres is omdat het misschien om een niet-wetenschappelijke vraag gaat, of omdat de modellen die je gebruikt simpelweg niet realistisch genoeg zijn om überhaupt conclusies aan te verbinden.”

Samengevat: besluitvorming is veel meer dan wetenschap en áls wetenschap dan een rol moet spelen in het besluitvormingsproces, dan is bescheidenheid een must! Enfin, terugkomend op de eerdere vraag: over welke wetenschap hebben we het als het gaat over stikstof?

Stikstof wetenschap in het kort

Dit wordt een herhaling van zetten, vrees ik. Desalniettemin bieden de opmerkingen van Eurocommissaris Frans voor mij een interessante invalshoek. Laat ik Eurocommissaris Frans' woorden, zoals genoteerd door de NOS, dus serieus nemen, dat wil zeggen de feiten, waar mogelijk(!), laten spreken.

Ten eerste: AERIUS moet worden gecanceld! Dat is wetenschappelijk zonnenklaar naar voren gekomen uit de validatiestudies van het RIVM.

Moet ik dit werkelijk ad nauseam herhalen?

Als Eurocommissaris Frans, wetenschappelijk, zwijgt over de nationale ramp die AERIUS heet, dan weet iedereen hoe laat het is: AERIUS is politiek/bestuurlijk ‘van nut’ om de Nederlandse landbouw te decimeren.

Ten tweede: wat geldt voor AERIUS geldt ook voor KDW. Wetenschappelijk is het onvermijdelijk dat Eurocommissaris Frans deze ecologische non-producten schrapt. En wel hierom (met nadruk):

“KDW is niets anders dan pseudowetenschap. Dat lijkt een harde conclusie. Begrijp me niet verkeerd: er is veel onderzoek gedaan naar KDW. Wel moet ik zeggen dat dit onderzoek op veel niveaus ondermaats is, zoals collega Briggs en ondergetekende hebben laten zien in deze publicatie die vorig jaar is uitgebracht.

Nee, KDW is pseudowetenschap omdat alle onzekerheid en bandbreedte in KDW is weggehaald en, met “expert judgement”, zijn vervangen door enkelvoudige “unieke” getallen …. Op die manier gaan onderzoekers op de stoel van bestuurders zitten. Om nog maar te zwijgen over dat de term “kritisch” een sterk overtrokken term is, die in veel gevallen hooguit over veranderingen van natuur gaan.”

Ik ben verre van naïef: AERIUS en KDW vormen de ‘fundamenten’ van het Nederlandse stikstofbeleid tot nu toe. Schrappen van beiden betekent het einde van dit beleid; en ‘dat kan bestuurlijk niet’. 

Oftewel: het wetenschappelijk gedachte stikstofinstrumentarium blijkt niets anders dan de slippendrager van het utopische perspectief zo politiek geliefd op het Europese continent. In mijn blogpost Magie, misleiding, minachting en macht - het stikstofbeleid in vier termen zeg ik het zo:

“Het stikstofbeleid biedt, in de ‘beste’ (lees: meest destructieve) utopische traditie, de mogelijkheden de samenleving naar believen te ‘herschikken’ zonder dat er ooit resultaten meetbaar en publiekelijk (wetenschappelijk) afrekenbaar kunnen worden vastgesteld.”

Naast de in politiciland veel gebezigde autoriteitsdrogreden - ‘de wetenschappelijke instituties staan er achter, dus is het ‘wetenschappelijk’' - biedt “stikstofwoede” (NRC, 11 maart 2023) wellicht ‘uitkomst’ voor Eurocommissaris Frans in de ontmoeting met Caroline:

“In heel Nederland hingen vlaggen andersom. Dat zijn niet allemaal mensen die zich op basis van economische belangen tegen de stikstofproblematiek verzetten. Een groep Nederlanders kan zich beter identificeren met de spreekwijze van Caroline van der Plas dan die van Sigrid Kaag.”

Hoewel, misschien toch maar niet. De term “stikstofwoede” verraadt een ezelachtig dedain van pers en academia die, inhoudelijk, niets begrijpen van het stikstofdiscours en het dan maar trachten om te vormen naar voor hen begrijpelijke sociaal-politieke verhoudingen om eigentijdse ongelijkheid te ‘verklaren’.

Een kolossale én domme flater die tevens een self-fulfilling prophecy blootlegt van diegenen die niet in staat zijn het stikstofdiscours te doorgronden en daarmee niet willen inzien dat de stikstofcrisis een waanidee is.

Afsluitend

Stikstofbeleid is geen natuurbeleid. Tijd om dat waanbeeld af te zinken. Als Brussel de Nederlandse natuur werkelijk aan het hart gaat, zal het huidige stikstofbeleid moeten verdwijnen. 

Daar kan Eurocommissaris Frans een geweldige, wetenschappelijke, aanzet toe geven. Daarmee wordt tevens, en bepaald niet onbelangrijk, het democratisch gehalte van ’s lands bestuur gehonoreerd, met hulp van Brussel!

Voorwaar een win/win resultaat voor ons eigen Eurocommissaris Frans én Kamerlid Caroline!

Bedenk: zij vertegenwoordigd, in de provincie en straks in de Eerste Kamer, én een fors deel van de Nederlandse bevolking én zij heeft ook nog eens de nieuwste wetenschappelijke inzichten aan haar zijde als het stikstofbeleid, mede door haar democratisch toedoen, eindelijk wordt geschrapt.

Het wordt vast een mooie ontmoeting voor beiden!