Gnostiek. Een oude mystieke religie die nog steeds onder ons is. Dat behoeft de nodige uitleg en wellicht een introductie in een voor velen vreemde en onbekende religieuze wereld uit een ver verleden.
Laten we een poging wagen om hiervan iets te begrijpen. Het zal de moeite waard blijken te zijn, denk ik.
Gnostiek is namelijk één van de belangrijkste en meest destructieve fundamenten van Utopia. Zoals we gezien hebben in voorgaande blogposts, Utopia krijgt steeds vastere vormen in onze cultuur.
Gnostiek van de oude stempel kan samengevat worden in de volgende nogal mysterieus aandoende thema’s:
- onze wereld wordt als verdorven, corrupt, beschouwd;
- de ‘goddelijk’ gedachte gnostische mens bevindt zich in die corrupte wereld en voelt zich daarvan vervreemd;
- de gnostische mens moet in opstand komen - de totale gnostische rebellie - tegen de als corrupt ervaren wereld;
- de gnosticus is op zoek naar gnosis (kennis van het ‘geheime’ elitaire soort) om voor zichzelf bevrijding van deze wereld te realiseren.
Had de oude gnosticus betrekkelijk weinig maatschappelijke invloed, mede door het scherpe intellectuele tegenspel van kerkvader St. Irenaeus bischop van Lyon (115/125 - ?), zo niet de moderne gnosticus.
De moderne gnostiek vormt het religieus fundament van het utopisch gedachtegoed dat bestaansrecht ontleent aan de slecht-goed tweedeling zoals uitgedrukt in het doemdenken.
Tijd voor een nadere kennismaking met een oud nieuw geloof dat de drijvende kracht is achter bijvoorbeeld het World Economic Forum en de Verenigde Naties.
“De mondiale situatie
De dominante productie- en consumptiepatronen leiden tot vernietiging van het milieu, uitputting van de hulpbronnen en een grootschalig uitsterven van soorten. Gemeenschappen raken verzwakt. De voordelen van ontwikkeling worden niet gelijkelijk gedeeld en de kloof tussen arm en rijk wordt groter. Onrechtvaardigheid, armoede, onkundigheid en gewelddadige conflicten zijn alom verspreid en de oorzaak van groot lijden. Een niet eerder vertoonde toename van de wereldbevolking heeft de ecologische en sociale systemen overbelast. De grondvesten van mondiale veiligheid worden bedreigd. Deze tendensen zijn gevaarlijk – maar niet onontkoombaar.
De uitdagingen waarvoor wij staan
De keuze is aan ons: een mondiaal partnerschap vormen om zorg te dragen voor de Aarde en voor elkaar of het risico lopen op onze eigen vernietiging en op die van de verscheidenheid van het leven. Er zijn wezenlijke veranderingen nodig in onze waarden, instituten en levenswijzen. ….”
Dit is een stuk tekst (met nadruk toegevoegd) uit het zogenaamde Earth Charter. Het spreekt van dreigende ondergang van de wereld door ons eigen toedoen, waaronder overbevolking, maar ook van hoop om, mondiaal samenwerkend, een nieuwe wereld te scheppen.
Het Earth Charter is geplaatst in de zogenaamde Ark of Hope, een beschilderde houten kist die doet denken aan de Ark van het Verbond.
Wat opvalt in het Earth Charter is de tweedeling in de tijd tussen het als gevaarlijk en destructief beschreven heden en de hoopvol gedachte toekomst, tenminste áls we het Charter omarmen.
Met een dergelijke voorgestelde tweedeling zijn we aanbeland in de wereld van de gnostiek, die papieren heeft van tenminste tweeduizend jaar oud.
Maar, wat is gnostiek eigenlijk?
De gnostiek uit de oudheid is in ieder geval een mengelmoes van speculatieve religieuze ideeën. Met een duur woord heet dit syncretisme dat wil zeggen de versmelting van velerlei godsdienstige denkbeelden.
De centrale component van de gnostiek is dat de wereld, de cosmos als geheel, als verdorven, corrupt, wordt gezien.
Dat staat haaks op de boodschap in de Hebreeuwse Bijbel: in Genesis staat dat de Schepper Zijn werk als goed typeert.
Daartegenover staat dat in Genesis de mens van zijn voetstuk valt (aka ‘de zondeval’) en als gevolg dáárvan moet leven in een gebroken wereld, die toch Gods goede schepping blijft!
De gnostiek stelt wederom het tegenovergestelde: de mens heeft een goddelijke, hemelse oorsprong maar moet leven in een vreemde, vervreemdende, corrupte en zinloze cosmos gevangen in een materieel en sterfelijk lichaam.
De gnosticus zoekt bevrijding van de ketenen van deze verdorven wereld. Rebellie, en daarmee geweld, tegen deze wereld is een noodzaak, aldus de gnosticus. Uiteindelijk is de gnosticus op weg naar zijn hemelse oorsprong, buiten dit heelal.
Dit kan niet zonder gnosis.
Gnosis begint bij het besef dat de mens oorspronkelijk van hemelse afkomst is; bij de geboorte in ons fysiek lichaam in de corrupt gedachte wereld, raakt deze hemelse oorsprong in de vergetelheid.
Dat neemt niet weg dat in alle mensen een sluimerende hemelse kern zit die afkomstig is van de gnostische schepper god (níet de God van de Hebreeuwse Bijbel en het Nieuwe Testament), een goddelijke vonk die gevangen zit in het materiële lichaam.
Gnosis stelt dus een diep-religieuze ontsnappingsroute voor uit deze verdoemde wereld naar een oneindig beter hemels bestaan. De gnosticus heeft dus, voor zichzelf en zijn cultische gelijkgestemden, bevrijding van deze wereld gerealiseerd via gnosis.
Eerlijk is eerlijk, dit antieke gnostische wereldbeeld lijkt verder van ons alledaagse leven af te staan dan de verste sterren in het zichtbare heelal.
Bovendien, onze moderne cultuur heeft elke vorm van bovennatuurlijkheid (transcendentie) verbannen; die is hooguit te vinden in fantasy-series van één of andere streamingdienst.
Echter: schijn bedriegt.
De moderne gnosticus neemt het oude perspectief van een corrupte wereld en een (select) gezelschap van deugdelijke (gnostische) mensen over en geeft beiden nieuwe revolutionaire betekenis.
Daarbij heeft het bovennatuurlijke hemelse uiteraard afgedaan. De oude natuurlijke - bovennatuurlijke tweedeling is daarmee ingeruild voor een nieuwe diachronische (door de tijd heen) tweedeling van nu en straks.
Dus: de moderne gnosticus wil de wereld niet ontvluchten, zoals zijn geloofsverwant uit de Oudheid, maar samen met geloofsverwanten de wereld radicaal ombouwen. De resultaten liegen er niet om en vormen een groot gevaar voor onze samenleving:
- De nieuwe wereld die de gnosticus voor zichzelf heeft gepland moet worden afgedwongen, desnoods met geweld, in de materiële wereld; immers het hemelse bestaat niet;
- Deze gnostische rebellie tegen de ‘kapotte wereld’ is van een mondiale niveau; álles in onze wereld moet wijken voor het gnostische ideaal dat Utopia heet;
- Had de zelfgerichtheid van de oude gnosticus relatief weinig maatschappelijke consequenties, mede door het werk van St. Iranaeus, zo niet wat betreft de moderne gnosticus. Deze heeft alleen het aardse tot zijn beschikking en de toekomst daarvan moet worden georganiseerd naar gnostisch believen.
Zoals ik opmerk in mijn blogpost Stikstof en Utopia - vingeroefeningen in doemdenken:
“Het utopische doemdenken dwingt ons de geschiedenis radicaal anders te zien. Doemdenken maakt heden en verleden namelijk per definitie afkeurenswaardig, ‘vijanden’ die ‘verslagen’ moeten worden.”
Eric Voegelin heeft dit modern-gnostisch perspectief briljant verwoordt met de slogan “immanentize the eschaton” - “schep de hemel op aarde”. Daarin herkennen we de utopist die hiermee zijn religieuze kaarten op tafel legt.
Maar de utopische hemel op aarde scheppen - Agenda 2030 voor Duurzame Ontwikkeling straalt één en al optimisme uit - betekent, zoals gezegd, dat de huidige wereld per definitie heeft afgedaan.
Inderdaad: keer op keer wordt met grote stelligheid ‘het einde’ aangekondigd.
Daarom kan de moderne gnosticus geen enkel respect opbrengen voor de bestaande structuren in de samenleving. Zoals Wolfgang Smith scherp opmerkt in zijn Three Scientistic Heresies (2020; met nadruk):
“In a word, the Gnostic is a born revolutionary, a creature of ressentiment [wrok, haat]: the postulate [hypothese] of unmerited misery, it appears, is apt to arouse antagonism and bitterness in even the gentlest soul.”
Als dat voor de meesten van ons helemáál niet zo lijkt, dan zal de huidige wereld aan haar ‘einde’ moeten worden gebracht door de gnosticus zelf, virtueel, dan wel, gewelddadig, in het echt. Drie voorbeelden:
- Het kapot maken van de Nederlandse landbouw heb ik al eerder geleid.
- Menselijke ondernemingen die kooldioxide uitstoten (en dat doen ze in feite allemaal) worden als bedreigend voor het klimaat verklaard; de gehele Nederlandse en mondiale economieën moeten daarom worden ‘geherstructureerd’. De Nederlandse Klimaatwet spreekt boekdelen.
- Op 8 oktober 2021 is er een nieuw mensenrecht in het leven geroepen: ‘het recht’ op een ‘schoon, gezond en duurzaam milieu’. Dit is nodig, aldus de Stockholm Declaration “to restore a stable and well-functioning Earth System”. Dat ‘aardse herstel’, noodzakelijk door dit nieuwe mensenrechten, kan alleen plaatsvinden door “structural changes to the legal, economic, social, political, and technological spheres” met behulp van “the establishment of a governance system to effectively manage human interactions with the Earth System”.
Samenvattend poogt de moderne gnosticus een wereldbeeld te verkopen dat slechts als goed kan worden begrepen als er een totaliserende structuur van global governance is gerealiseerd.
Deze global governance is in hoofdzaak profijtelijk voor de moderne gnosticus zelf en zijn geloofsverwanten, in lijn met de gnostische gelijkgestemden uit het verre verleden.
Zoals Carl Raschke scherp opmerkt in zijn boek The Interruption of Eternity - Modern Gnosticism and the Origins of the New Religious Consciousness (p. 242; met nadruk)
“Although many Gnostics may appear on the surface to be “revolutionaries,” mouthing Jacobin or antistablishment causes, their protest or antinomianism is against the perceived peril to their own self-advantage and not in the service of their fellows.”
Immers, dat de bestaande wereldbevolking ten diepste als probleem wordt opgevat is sinds jaar en dag geen nieuws meer (met nadruk):
“Why should you care about population decline? Fewer people are good for the climate, but the economic consequences are severe. …
Some say we must learn to curb our obsession with growth, to become less consumer-obsessed, to learn to manage with a smaller population. That sounds very attractive. But who will buy the stuff you sell? Who will pay for your healthcare and pension when you get old? …”
De eindeloos herhaalde mantra dat de wereld overbevolkt is, is wellicht een deelverklaring voor de geforceerde toelating (zie De Pfizer papers blijken te zijn. Een recente publicatie onderstreept dat alleen maar (met nadruk):
“… In other words, as we vaccinate 100 000 persons, we might save five lives but risk two to four deaths. This does not take into account the fact that
- These passive pharmacovigilance data, different from the active reporting system of trials and observations, are notorious for underestimating casualties and side effects.
- Other severe side effects occur, such as myocarditis in young males who according to a recent study suffer a 13.6 fold risk of myocarditis. …” [Zie verder deze publicatie.]
De moderne gnosticus. Een moderne ‘anti-gelovige’ die zijn wereldvervreemding omzet in rebellie tegen alles en iedereen, desnoods ten koste van alles en iedereen.
De bewuste en zichtbare vernieling van onze wereld is echter van veel oudere datum.
De als verdorven ervaren werkelijkheid heeft zijn moderne oorsprong in de radicale afwijzing van alles dat uitstijgt boven de materie; het startpunt van dit unieke en ongefundeerde wereldbeeld ligt bij de Verlichting.
Keer op keer wordt ons voorgehouden dat wijzelf, met onze wereld, niets anders dan de dood kunnen verwachten. Als niets heilig is, als niets een doel heeft, dan is er ook niets dat respect kan afdwingen; er is alleen de gefantaseerde ‘betere’ toekomst, die nooit komt.
In die zin zijn het Earth Charter en de Ark of Hope, waarmee ik deze blogpost begon, troebele en gemankeerde reflecties van een Koninkrijk dat al in ons midden is.