NRC 6 januari 2022: ‘Als Omikron meevalt, is dat niet vrijblijvend’, aldus microbioloog Kroes. Hij geeft een voor Nederland redelijk brisante analyse over het corona drama (nadruk toegevoegd):
“Hoe moeten het kabinet en het Outbreak Management Team (OMT) deze Gordiaanse knoop ontwarren? “In elk geval níét door uit te gaan van de opvatting better safe than sorry”, vindt Louis Kroes, hoogleraar klinische virologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum. “Dan zeg je in feite: als de zorg maar safe is, dan telt de rest niet mee. Dat is volkomen onverantwoord, want met de beperkingen zijn veel andere zware belangen gemoeid, ook gezondheidsbelangen.” Van psychische problemen bij jongeren tot ondernemers die op het punt staan failliet te gaan.
Dit voorzorgsprincipe „zoals dat dan heel geleerd genoemd wordt” was volgens Kroes leidend op 17 december. Toen gooiden kabinet en OMT Nederland dicht uit vrees dat de zorg zou kunnen bezwijken als de besmettelijke Omikronvariant net zo ziekmakend zou blijken als de tot dan toe dominante Deltavariant. “Toen is aan de noodrem getrokken, met teksten als ‘Er komt een tsunami in de zorg’. Dat doemscenario is nu van de baan”, constateert Kroes op grond van de huidige ziekenhuisopnames. „Dus er is ruimte voor een zorgvuldige afweging van de risico’s.”"
Voorzorg: ‘bij twijfel, niet doen’. Een volgens Kroes gevaarlijk principe; en dat is een volkomen terechte analyse.
Zijn reflectie is allerminst nieuw. (Utopia and Gospel is alweer 7 jaar ‘oud’; ik ben oud, en ik was zeker niet de eerste in mijn kritiek op voorzorg. Integendeel.)
Vooralsnog bleek voorzorg voor de meesten van ons ver van het bed. Dat is nu al lang niet meer het geval.
In het corona drama, net zoals in het stikstof debacle, heeft de politiek en delen van de wetenschap, mét voorzorg in de hand, bewust de utopische afslag genomen.
In de herhaling: Utopia is de perfecte staat van totaal maatschappelijk zijn. Utopia kan per definitie niet verbeterd of veranderd worden. Althans, dit is zoals Utopia wordt gedefinieerd en aangeprezen.
De kernelementen van Utopia zijn in deel I van de serie over de utopie besproken: totale maakbaarheid, de anonimisering van het individu, het holisme.
De ontstaansgeschiedenis van de utopie, deel II, legt Utopia’s onderhuidse logica bloot: schaarste, angst en macht.
Déze drie elementen brengen het dystopische dualistische doemdenken en het vijanddenken voort.
Uiteindelijk is Utopia een hardnekkig gevaarlijke en rigide fantasiewereld. Haar voorstanders beschouwen de werkelijkheid, inclusief haar bewoners, als niets meer dan kneedbaar bouwmateriaal voor de gewenste utopische morgenwereld.
Dit alles heeft gevolgen voor expertadviezen. Deze laten namelijk een weinig verbazingwekkende en toxische starheid zien. Tijd voor een analyse!
Stelling: vandaag de dag gaat de maatschappelijke en politieke ‘strijd’ over het uitbannen van risico’s en gevaren. In een paar steekwoorden: corona, stikstof, werkeloosheid, terrorisme, klimaatverandering, woningnood enzovoort.
Dat uitbannen doen we met enthousiasme, én succes, denken we. We voorkómen steeds meer ellende, is onze ervaring. Schade, ziekte, lijden, gebrek raken steeds meer buiten beeld, zo lijkt het.
Hoe? Dankzij wetenschap en technologie. Grotendeels dan.
De daadwerkelijke succeservaringen van de afgelopen eeuw hebben geresulteerd in een maatschappelijk leerproces dat ons het mentale voorzorg meubilair heeft aangeleverd:
- Steeds meer wordt geleden schade volledig vergoed, collectief dan wel privaat. De voorzorgcultuur is een rechten cultuur: wij hebben een juridisch systeem ontwikkeld waarin steeds meer individuele rechten worden gecreëerd. Dit systeem lijkt gedreven door het idee van totale gerechtigheid. Individuen behoren tot op een steeds hoger niveau waarborgen te krijgen wat betreft leven, welzijn, gezondheid en welvaart.
- Het leven in de Westerse wereld is steeds veiliger geworden. Het contradictoire gevolg is dat mensen zich steeds meer zorgen maken over steeds kleinere risico’s die over een langere periode eventueel kunnen materialiseren. Niet zozeer kansen – als essentieel onderdeel van het risicoconcept - maar uitkomsten – hoe klein ook - van gevreesde gevaren komen centraal te staan.
- Het bestaan van schade (ziekte), lijden en gebrek is onacceptabel geworden. Zij mogen geen onderdeel meer zijn van ons leven. Morele verontwaardiging bij geleden schade is eerder regel dan uitzondering.
- De toegenomen veiligheid in de Westerse wereld heeft alleszins te maken met wetenschap en technologie. Beiden, echter, gaan vrijwel iedere burger het verstand te boven. Professionals, experts, zijn dus heel belangrijk geworden in het leven van alle dag. We zijn sterk afhankelijk geworden van de expertise van professionals, waardoor de eigen verantwoordelijkheid steeds meer in het gedrang komt.
Gebruik makend van deze bestanddelen kunnen we de utopie van voorzorg - het ‘bij twijfel niet doen’ principe - samenvatten met in ieder geval twee voorzorg axioma’s (met dank aan goede vriend Roel Pieterman):
- ‘pech moet weg’ op de korte en de lange termijn - ‘samenvatting’ van de utopische totale maakbaarheid en het bijbehorende holisme.
- ‘schade is schande’ - ‘samenvatting’ van het utopische vijanddenken gevoed door de troebele bron van het doemdenken.
Laat ik beide voorzorg axioma’s in volgorde heel kort illustreren aan de hand van het overbekende stikstof- en corona dossier.
Op het gebied van stikstof, heeft het ‘expertwerk’ geleid tot het voorgestelde onteigeningsbeleid. Nederlandse natuur zou op die manier ‘bevrijd worden van de agrarische stikstofbelasting’, met een publieke kostenpost van € 25 miljard.
Reden: wij eten allemaal ‘verkeerd’ (vlees), want niet duurzaam! Daarom is de expert-vastgestelde ‘natuurschade’ onze schande, onze schuld.
Echter: zoals te doen gebruikelijk in de utopische context, de ‘stikstofwerkelijkheid’ van de experts is voor een niet gering deel gefabuleerd - AERIUS.
Het voorgestelde en zeer kostbare onteigeningstraject zal niet brengen wat ons wordt voorgespiegeld in talloze rapporten. Maar dat maakt niet uit!
De enorme maatschappelijke schade die voortkomt uit het stikstofbeleid ligt bij óns op het bord, dat wil zeggen als eerste bij de boer en, een beetje later, bij de burger.
Immers, publiek geld komt bij iedereen vandaan via belastingen en gaat, voor een klein deel, naar de adviserende professional én, voor een groot deel, naar het proces van boeren uitkopen met hun land, waarna ‘natuurproductie’ in gang kan worden gezet (in Nederland wordt natuur, heel natuurlijk, gemaakt; door professionals natuurlijk).
Over het OMT en de corona adviezen hoeven we het hier niet uitgebreid te hebben. Lees het interview met Kroes. De corona-schade wordt, net zoals bij stikstof, op het bord van alle burgers gelegd onder verwijzing naar diegenen die zich niet schikken naar het politiek gehonoreerde expert-narratief.
Zoals president Macron in duidelijke schande-vocabulaire, eigen aan de voorzorgcultuur, aan de Franse bevolking liet weten, daarbij de leugen niet schuwend (met nadruk):
“Macron said he wanted to “piss off” unvaccinated people by making their lives so complicated they would end up getting jabbed. He was speaking in an interview with Le Parisien newspaper in which he also called unvaccinated people irresponsible and unworthy of being considered citizens.”
Marcron zegt het heel direct: jij hebt je niet aan de (godsdienstige) maatschappelijke spelregels gehouden, en dat ‘morele gebrek’ leidt tot jouw non-burgerschap. Die last, van hogerhand opgelegd, moet jezelf dragen.
De Speld-filmpjes van de Partij tegen de Burger zijn al lang geen satire meer. Overheden worden steeds meer als vijand van de burger ervaren, en zijn dat ook daadwerkelijk in steeds meer gevallen.
Vijandschap is echter geen bijproduct van de utopische voorzorgcultuur, maar een essentiële voorwaarde, ondersteund met het alom gepropageerde doemdenken.
Met bovenstaande komen we eindelijk toe aan de vraag waarom expertadviezen zo’n enorme starheid laten zien. ‘Het is erger dan we dachten’ doemdenken is een vast onderdeel van vrijwel alle milieu- en volksgezondheid analyses.
‘Better safe than sorry’, waar Kroes terecht kritiek op heeft?!
Niet dus! Want: ‘safe’ voor wie? In ieder geval niet de burger die het aangaat maar eerder de expert die geen gevaar wil lopen dat het gegeven advies ‘te positief’ zou zijn binnen de gestelde smalle kaders.
Dat heet met een duur woord secundair risicomanagement. In gewoon Nederlands is dat rugdekking die de expert voor zichzelf regelt maar ook van nut is voor de bestuurder voor wie het advies is gemaakt.
Kroes heeft gelijk: als ‘Omikron meevalt, is dat niet vrijblijvend’. Daar zijn vele gezonde levensjaren mee gemoeid van diegenen die onder andere als ‘niet-essentieel’ werden bestempeld door de vorige regering.
Het gefabuleerde én gepropageerde** '(voorzorg)recht’** om schade- en ziektevrij lang te leven, in combinatie met onze expert-afhankelijkheid, leiden dus tot heel gevaarlijke en kostbare situaties.
Wellicht de belangrijkste verklaring voor expert-starheid is dat Utopia noodzakelijkerwijs onveranderlijk is en de weg daar naar toe, ‘verlicht’ door experts, daarom dezelfde blijft.
Minder stikstof want betere natuur; minder corona want betere volksgezondheid. Beide routes zijn ‘het beste voor ons allemaal’. Totale maakbaarheid, holisme en anonimisering van het individu (essentieel of niet!); Utopia in een notendop.
En als de experts er toch een keer naast zitten? Dat is niet van belang, of zoals vriend Matt Briggs het zo cynisch uitdrukt: “always wrong in the right direction”.
De ‘always’ is natuurlijk een hyperbool, maar de ‘direction’ is dat allerminst. Die blijft utopisch, ongeacht het advies, ongeacht de (on)haalbaarheid van de doelstellingen.
Sterker, Utopia is on-denkbaar.
Voor de echte liefhebber (die hier verder over wil nadenken), bij dezen een citaat van Pierre Manent uit Modern Liberty and Its Discontents waarin hij Aurel Kolnai’s The Utopian Mind and Other Papers bespreekt (nadruk toegevoegd):
“Kolnai emphasizes that what singles out the utopian project is precisely its being unrealizable a priori—that is, its being contradictory or unthinkable. The reproach one can and ought to make against the political utopian is not that of wanting to realize what is not realizable but that of wanting to realize—or at least claiming to want to realize and acting as if he truly wanted to realize—what is not even thinkable, what neither he nor anyone else can completely think out without contradiction. The man who gives himself unrealizable but thinkable objectives, such as climbing Everest barefoot or conquering the world, incurs ridicule, or, like Alexander the Great, he commands the admiration that we will accord to one who fails nobly because he has undertaken too much. One who gives himself objectives which are unrealizable because they are unthinkable destroys or corrupts, both in himself and in those he seduces or subdues, the natural relationship between ideas, motives, and values, on the one hand, and human action, on the other. What he attacks is the internal constitution of the human world.”
Afsluitend: móet pech weg en ís schade schande? Laat ik die vraag, als amateur theoloog, beantwoorden met een Bijbeltekst, want wie denkt dat beide kwesties van de laatste tijd zijn heeft het mis (nadruk toegevoegd):
“Toen Jezus verder liep, zag Hij een man die al vanaf zijn geboorte blind was. Zijn leerlingen vroegen Hem: “Meester, hoe komt het dat hij blind geboren is? Komt dat omdat zijn ouders ongehoorzaam geweest zijn aan God, of hijzelf?" Jezus antwoordde: “Het komt niet omdat hij of zijn ouders ongehoorzaam zijn geweest aan God. Maar God wil nu door hem aan de mensen laten zien hoe goed en machtig Hij is. …””
De gestelde vraag gaat uit van het aloude en ook weer nieuwe schande (zonde) is schade, en dus duidt schade op schande (zonde). De relatie tussen de blindheid en de zonde van de blinde, dan wel zijn ouders, is zonneklaar voor de leerlingen.
Geplaatst in onze tijd: hoe vaak verschijnen er geen krantenartikelen waarin de tragische ziekte en/of dood wordt besproken van een ‘niet-gevaccineerde’? Schulddenken zit diep in ons, als ‘religieuze genen’.
Jezus moet er niets van weten.
Schade is geen schande en dus is het geen schande om schade te lijden, hoe vaak het tegenovergestelde ook wordt gepropageerd in onze voorzorgcultuur.
Laat dit duidelijk zijn: pech - schade, ziekte, lijden en gebrek die (ver) buiten ons handelingsbereik liggen - maakt onlosmakelijk deel uit van ons bestaan. Het is niet ‘automatisch’ een schande of op voorhand te tackelen zodat iedereen pechvrij blijft.
Totale maakbaarheid, technisch én moreel, is een levensgevaarlijke illusie die in onze geschiedenis geleid heeft tot vele miljoenen doden.
Macron speelt met een nieuwe-oude godsdienstigheid die Jezus, als Hoofd van de kerk die ook Macron niet kan ontlopen in zijn land, resoluut van de hand wijst.
Laten we beginnen met ons nederig op te stellen ten aanzien van elkaar, met of zonder kennis, wel of niet geprikt, wel of geen titel, wel of geen macht.
”… wees bescheiden en vind andere mensen belangrijker dan jezelf", zoals een bekend theoloog uit de oudheid ooit opmerkte. Dat schept ruimte om op te ademen.