Genoeg ‘gezeurd’ over stikstof. Althans, voorlopig. Het onderwerp van deze blogpost is van een andere aard: afgoderij.

Dat klinkt heel ouderwets. Iets dat niet meer van deze tijd kan zijn. Nou, niet dus. Het is een oud woord voor iets dat nog steeds onder ons is.

En dat niet alleen. Afgoderij heeft namelijk vergaande, onderling verbonden, negatieve consequenties die veel meer onze aandacht zouden moeten hebben:

  • Het maakt mensen zelfgericht;
  • Het plaats de ene mens boven de andere mens;
  • Het plaatst dingen/wereldbeelden boven mensen;
  • Het reduceert de medemens tot een ding, een object.

Uiteraard zijn dit niet zomaar opinies, in het kader van “Opinions are like *ssholes; everybody has one.” Ik wil een poging wagen tot de kern van de zaak te komen.

Maar eerst de ‘olifant’ in de huiskamer naar buiten begeleiden. En wel déze olifant: is afgoderij überhaupt wel mogelijk als God niet bestaat?

Met God bedoel ik ‘Schepper van het al’, de ‘Eeuwige’, ‘Diegene buiten en boven de kosmos’, het ‘Zijnde Zelf’. Zoiets. Dus ik heb het niet over Thor, Quetzalcoatl, Zeus en dergelijke.

Nogmaals: bestaat afgoderij in onze wereld, ook als zo Iemand als God niet bestaat? Antwoord: ja, absoluut.

Afgoderij heeft geen God, zoals net ‘gedefinieerd’, nodig. Laten we eens kijken hoe dat ongeveer in z’n werk gaat.

Wat afgoderij ten diepste is, denk ik, is het volgende: een persoon, kracht of object - wel of niet daadwerkelijk bestaand(!) - in het leven centraal stellen dat niet aanbiddingswaardig kan zijn.

Met ‘aanbidden’ bedoel ik zoiets als ‘vereren’, ‘overweldigd worden door’, ‘totaal verknocht raken aan’, ‘verheerlijken’.

Samengevat is afgoderij misplaatste, ongerijmde, buitensporige, ongepaste bewondering/verering voor iets of iemand. Voorbeelden te over:

  • Macht
  • Schoenen
  • Roem/aandacht (o.a. te vinden in de ‘socials/influencers-cultuur’)
  • Klimaat/milieu/de aarde
  • Goud/zilver/rhodium (ik noem maar wat edele elementen)
  • Sciëntisme
  • Auto’s
  • Ideologie
  • Seks
  • Gezondheid (zoals ‘dietculture’)
  • … vul zelf maar in

Een ontboezeming: schoenen passen wellicht niet in het rijtje thuis, maar ik heb wel erg veel van die dingen, en kan altijd weer mooiere/duurdere exemplaren vinden. Geen goed teken, misschien?

Voor de goede orde: ikzelf ben altijd onder de indruk van personen die handmatig, met veel kennis en kunde, iets prachtigs kunnen maken uit niet eenvoudig te bewerken ruwe materialen.

Is dergelijke bewondering problematisch? Natuurlijk niet.

Echter, het werkelijk ‘aanbidden’ - geheel in beslag genomen worden - van iets dat binnen onze kosmos bestaat heeft iets verontrustends, gaat over de schreef. Waarom?

Omdat zowel wijzelf áls datgene wat wij ‘afgodelijk aanbidden’ uiteindelijk zullen ‘verdwijnen’ uit deze wereld.

Preciezer: de verhouding tussen onszelf en datgene wat wij denken te moeten ‘aanbidden’ verandert definitief bij ons verscheiden. Alle zaken die ik hierboven noem kunnen dan nooit meer de rol vervullen zoals die was bij ons nog in-leven-zijn.

Dat maakt dat ‘aanbeden’ zaken waarvan ik er een aantal genoemd heb nooit aanbiddingswaardig kunnen zijn.

De voorstelbaarheid van een God zoals hierboven ‘gedefinieerd’, maakt duidelijk dat alleen God aanbiddingswaardig kan zijn. Wij danken immers ons bestaan aan die God, tenminste als je daar in gelooft.

Overigens, niemand is verplicht een wereldbeeld te accepteren waarboven zo’n God zou staan. Belangrijker: dat is mijn punt hier ook helemaal niet.

Waar het mij nu specifiek om gaat is dat afgoderij ons mens-zijn ondermijnt met vergaande negatieve consequenties voor de samenleving.

Ik heb vier consequenties van afgoderij benoemd. Samengevat: (i) zelfgerichtheid; (ii) zelfverheffing; (iii) onderwerping; (IV) ‘verdinging’.

Wellicht verduidelijken een aantal voorbeelden hoe deze vier aspecten elkaar overlappen, op elkaar inwerken en elkaar versterken.

Het najagen van roem als doel op zich bijvoorbeeld, is jezelf in het centrum plaatsen waarbij anderen buiten beeld raken als medemens. ‘Roemzoekers’ reduceren anderen daarmee tot klapvee, noodzakelijk om die roem te continueren en, als het even kan, te vergroten.

Het aanbidden van het eigen lichaam, in de vorm van het najagen van gezondheid via bijvoorbeeld het ‘juiste dieet’ of het wel of niet nemen van vaccinaties, isoleert mensen en maakt dat wij elkaar continue de maat nemen over de ‘enig juiste’ gezondheidskeuzes.

Ter verduidelijking: goede voeding en vaccinaties tegen ziektes zijn in zichzelf goede zaken. Een obsessieve focus - afgoderij - is dat beslist niet. Immers, onze gezondheid is maar zeer ten dele te ‘sturen’ via voeding en medisch handelen.

Ik verbaas mij altijd over het feit dat sommigen bereidt zijn anderen om te brengen (Peter R. de Vries bijvoorbeeld) voor geld. Het leven van een ander wordt dan verdingd en opgeofferd (een klassiek theologische term!) voor per definitie tijdelijk bezit.

Ook op andere manieren kan geld medemensen ‘verdingen’, onderwerpen en opofferen. De toeslagenaffaire is een voorbeeld van Staatsgeldzucht en -macht die leiden tot het vertrappen van mensen.

De ironie bijvoorbeeld van Rutger Bregman’s “Taxes, taxes, taxes. All the rest is bullshit in my opinion” is nu juist de totale ‘verdinging’ van individuen. Zie verder mijn blogpost Rentmeesters en geldzucht.

Klimaatverandering- en het stikstofdiscours zijn thema’s waarvoor iedereen - in denken en doen - moet buigen. Dat blijkt onder andere uit de ad hominem die critici soms ten deel valt (zie onder andere mijn de autoriteit van drogredenen).

Het is een vorm van ideologische afgoderij waarin sciëntisme - de afgoderij van onwrikbare totaliserende wetenschappelijke kennis - een centrale rol speelt.

António Guterres, de baas van de VN, omarmt zonder scrupules dat sciëntisme, zoals blijkt uit zijn reactie op het nieuwe IPCC rapport:

“Het is code rood voor de mensheid. Dit rapport moet het einde inluiden van kolen en fossiele brandstoffen, voordat ze onze planeet vernietigen. Het bewijs is onweerlegbaar: de uitstoot van broeikasgassen door de verbranding van fossiele brandstoffen en ontbossing verstikken onze planeet en brengen miljarden mensen direct in gevaar. De opwarming van de aarde beïnvloedt elke regio op aarde, waarbij veel van de veranderingen onomkeerbaar worden.

De enige manier om de drempel van 1,5 graad niet te overschrijden, is door onze inspanningen dringend op te voeren en de meest ambitieuze weg in te slaan. Inclusieve en groene economieën, welvaart, schonere lucht en een betere gezondheid zijn voor iedereen mogelijk, als we deze crisis met solidariteit en moed beantwoorden. We moeten nu daadkrachtig optreden, om 1,5 in leven te houden.”

Met het sciëntisme, hier en elders, komt tevens de zelfverheffing van academici en andere ‘experts’ naar voren. Dit nog afgezien van het feit dat ideologische afgoderij tout court een spoor van vernielingen heeft getrokken door de menselijke geschiedenis.

Afrondend: afgoderij is een actuele zaak die mens en samenleving ondermijnt. Het veroorzaakt conflicten, brengt scheiding tussen mensen, en het maakt mensen uiteindelijk ten diepste eenzaam.

Het opruimen van de puinhopen die afgoderij heeft veroorzaakt in ons leven en de samenleving begint, denk ik, met het zien van de ander als radicaal gelijke.

Binnen dat perspectief is er niets zo nivellerend als het ondergaan van onvermijdelijke lijden - klein en groot. Niets anders in de wereld dan menselijk lijden moedigt ons aan om steun te geven en, moeilijker wellicht, te ontvangen.

Loskomen van afgoderij is loskomen van zelfzucht, loskomen van trots en weer gevoelig worden voor de noden van anderen. Wie weet kan de ander jou en mij iets geven wat volmaakt nieuw is.