Wat heeft het allemaal voor zin? Wat een vraag. Midlife crisis? Lege nest syndroom? Zware kost tegen het eind van een jaar dat velen snel willen vergeten.
Wordt het nog wat met deze wereld, waarin we massaal bang zijn geworden/gemaakt (doorhalen wat niet van toepassing is) voor één van de kleinste biologische deeltjes?
Onderzoekers/adviseurs van allerlei pluimage pogen een werkzaam vaccin te maken, geven onze (geestelijke) gezondheid een boost (hopen zij en wij), proberen ons nieuwe manieren van werken aan te praten, tuigen een ‘hybrid classroom’ op, enzovoort.
Allemaal pogingen om ons leven zin te geven. En daar is op zich niets mis mee. Maar, wat is dat precies, ‘zin’?
Iets simpels: heeft het zin om te eten? Zeker. Het houdt ons in leven, wat basaal zinvol is. Heeft het zin om te slapen? Yep. Het houd ons onder andere geestelijk gezond, wat wederom best wel zinvol is.
En zo kan ik wel even doorgaan. Samenvattend kun je heel snel constateren dat er zoiets bestaat als ‘zinvolle zaken’ in het leven.
Centrale vraag: wat is dé zin ván het leven?
Dit is eigenlijk een heel andere soort vraag. De zin van het leven vraagt om iets dat het leven zelf overstijgt. Het stelt de vraag naar doel en betekenis van ons leven op deze planeet. In de nieuwste Pixar film Soul komt ‘purpose’ -doel, zin- expliciet aan bod:
“Hey, uhm, we never found out what 22’s purpose was. Excuse me? You know, her, uh, spark. Her purpose. Was it music? Biology? Walking? We don’t assign purposes. Where did you get that idea? Because I have piano. It’s what I was born to do. That’s my spark. A spark isn’t a soul’s purpose. Oh, you mentors and your passions. Your purposes. Your meanings of life. So basic.”
Deze dialoog is natuurlijk lastig te volgen als je de film niet hebt gezien. Het is geen slechte film, maar ook niet op Pixar niveau, naar mijn bescheiden mening.
Waar het hier over gaat is dat de hoofdfiguur -een jazzmuzikant die ‘per ongeluk’ terechtgekomen is in de zielenwereld (zijn tekst is schuingedrukt)- in gesprek met een ‘Soulcounseler’ -engelachtige figuren die nog ongeboren zielen voorbereiden op het leven op aarde- de zin/doel van het leven probeert vast te stellen (voor ziel 22).
Het interessante is nu dat de Soulcounseler onmiddellijk de idee van zin/doel afwijst. De Soulcounseler gebruikt de term ‘basic’, vrij vertaald als ‘primitief’. Je ‘spark’ -je zou dat met passie (barf) kunnen vertalen- is dus niet ‘de zin van het leven’.
Het lijkt er op dat de kijker hier een existentialistische notie van het bestaan wordt aangepraat door de filmmakers. En die notie hebben we eerder gezien bij Jacques Monod (nadruk toegevoegd):
“The ancient covenant is in pieces; man knows at last that he is alone in the universe’s unfeeling immensity, out of which he emerged only by chance. His destiny is nowhere spelled out, nor is his duty. The kingdom above or the darkness below: it is for him to choose.”
Het is dus aan ons, aldus het existentiële wereldbeeld, om de zin van ons leven vorm te geven. Niemand die dat ons kan vertellen; niemand die ons tot voorbeeld kan zijn; niemand die onze last kan dragen.
We staan er alleen voor; dé zin van het leven bestaat gewoonweg niet. Zoals Sartre het zegt in zijn Being and Nothingness (L’être et le Néant; nadruk toegevoegd):
“for human reality, to be is to choose oneself; nothing comes to it either from the outside or from within which it can receive or accept. Without any help whatsoever, it is entirely abandoned to the intolerable necessity of making itself be—down to the slightest detail.”
Niets kan ons helpen in onze keuzes, aldus de existentialisten: ons zijn ís kiezen. De makers van de film Soul lijken behoorlijk leentjebuur te hebben gespeeld bij de (Franse) existentialisten.
Is een dergelijk existentialistisch perspectief houdbaar? Ik denk het niet. En dat wordt al snel duidelijk als je nadenkt over het gegeven dat je bestaat, dat je er bent.
Bezien vanuit het existentialisme, kan ik namelijk geen enkel doel/betekenis geven aan het brute feit dat ik besta. Sterker, ik heb zelf mijn eigen leven niet tot stand gebracht en daarmee is het voor mij onmogelijk aan mijn ontstaan betekenis te geven.
Dus: ieders óntstaan en béstaan blijven, binnen het existentialisme, volstrekt betekenisloos. En dat is tevens de zwakte van Soul. We kunnen hooguit leven, zoals de jazzmuzikant de film besluit.
Hoe kan ik mijn leven zin geven? Het is eigenlijk de verkeerde vraag. Ons ontstaan en bestaan hebben zin. Ons leven is betekenisvol.
Hoe weten we dat? Eigenlijk heel simpel. Voorbeeld: als we een goed-werkend vaccin tegen SARS-CoV-2 willen, dan zullen we te weten moeten komen hoe dat virus te bestrijden. Die kennis ‘verzinnen’ we niet; die ontdekken we door heel goed te kijken.
Zo ook met de zin van ons bestaan. Die zin vraagt om ontdekking. En dat is een levenslange zoektocht. Zeer aan te bevelen!