Terug naar het verleden; voor even dan. Echte en valse profeten; echte en valse experts. Het is verleidelijk om te denken dat het, in beide tijdsgewrichten, gaat over het hebben of ontbreken van kennis en ervaring en dat daarmee het onderscheid te maken is.
Niets is minder waar. Zowel de echte als de valse profeet/expert kunnen bakken met kennis en ervaring bezitten over relevante zaken en toch hemelsbreed verschillen van elkaar.
Om bij het begin te beginnen, hoe omschrijf je valse profetie? Labuschange zegt het als volgt:
“Ik zou het oordeel van de schriftprofeten over de valse profeten als volgt kunnen samenvatten: deze profeten houden het volk hun eigen wensdenkerij voor als woord van God. Ze misleiden mensen door tegen de realiteit in, in een evidente onheilssituatie heil te verkondigen. Door hun eenzijdige heilsprediking wekken ze bij de mensen valse hoop. Doordat ze hun ogen sluiten voor het kwaad in de samenleving, sterken ze de handen van degene die kwaad bedrijven. Ze kopen het kritisch denken en het zelfonderzoek af, doordat ze mensen naar de mond praten en daarbij vrome frasen citeren.”
Dus, valse profeten kunnen worden herkend aan de hand van in ieder geval de volgende kenmerken:
- Eigen wensdenken wordt gezien en gepresenteerd als woord van God.
- Mensen worden misleid tegen de realiteit in waarmee valse hoop in het leven wordt geroepen.
- Het kwaad in de samenleving wordt niet gezien of benoemd zodat kwaaddoeners hun gang kunnen (blijven) gaan.
- Kritisch denkvermogen en zelfreflectie worden opgeofferd door mensen met macht naar de mond te praten.
Wederom een inkijkje in de profeten van de oudheid waarin een verrassend moderne kant te bespeuren is. Als ik de resterende vragen van de eerste blogpost in deze serie erbij pak, kunnen we wellicht valse van echte experts onderscheiden.
Voordat we daaraan toekomen, moeten we wel het ‘woord van God’ als het profetische referentiepunt anders verstaan. Onder verwijzing naar de Allerhoogste handelt en spreekt de profeet. Een moderne expert die gerespecteerd wil worden zal dat niet in zijn hoofd halen.
Desalniettemin, onze cultuur mag dan de Allerhoogste terzijde geschoven, preciezer: ex cathedra niet-bestaand hebben verklaard, er worden wel degelijk ‘goden’ aanbeden.
Experts, althans een deel daarvan, hebben ook een god: ‘De Wetenschap’. Lees dit eens (nadruk toegevoegd):
“The evidence and the science show that Donald Trump has badly damaged the U.S. and its people—because he rejects evidence and science. The most devastating example is his dishonest and inept response to the COVID-19 pandemic, which cost more than 190,000 Americans their lives by the middle of September. He has also attacked environmental protections, medical care, and the researchers and public science agencies that help this country prepare for its greatest challenges. That is why we urge you to vote for Joe Biden, who is offering fact-based plans to protect our health, our economy and the environment. These and other proposals he has put forth can set the country back on course for a safer, more prosperous and more equitable future.”
Afgezien van mijn desinteresse in Amerikaanse politiek, wordt hier glashard beweerd dat de één -Trump- ‘wetenschap’ afwijst met alle ‘desastreuze gevolgen’ van dien, terwijl de ander -Biden- op ‘feiten-gebaseerde plannen’ heeft om de VS op de rails te krijgen.
Er worden hier profetische uitspraken gedaan met beroep op het ‘allerhoogste’ in onze cultuur: wetenschap.
Los van het feit dat wetenschap op deze manier misbruikt en verafgood wordt (zie deze blogpost, zijn bovenstaande uitspraken geformuleerd in vrome wetenschappelijke taal die vooral wensdenken propageren.
Hmmm, dat ruikt naar valse expertise. En er is meer van dat soort.
Over valse hoop oproepen als gevolg van misleiding tegen de realiteit in heb ik vaker geschreven. Sla bijvoorbeeld deze blogpost.
Dit gedrag van sommige experts binnen en buiten adviesorganen brengt mij bij de laatste twee punten - de ogen sluiten voor het kwaad én het opgeven van het kritische denkvermogen.
Deze twee kenmerken van valse profetie wil ik spiegelen aan de resterende vragen waarmee ik deze serie blogposts ben begonnen, waarvan de laatste twee het belangrijkst zijn:
- Worden experts afgerekend op de kwaliteit en nauwkeurigheid van hun adviezen en uitgesproken verwachtingen (projecties)?
- Zijn zij ‘in dienst’ van machthebbers, direct of indirect?
- Hoeveel invloed wordt de experts toegestaan of meten zij zichzelf aan om de eigen expert adviezen daadwerkelijk te realiseren in de samenleving?
- Hebben experts ‘skin in the game’?
- Hebben experts recht en rechtvaardigheid op het oog van burgers, landgenoten?
Het moge duidelijk zijn dat veel experts die adviserend werk doen te weinig worden afgerekend op de nauwkeurigheid van hun adviezen en uitgesproken verwachtingen, zoals ik besproken heb in de vorige blogpost.
Een aanstaande paper van John Ioannidis en collega’s - Forecasting for COVID-19 has failed - stellen dat het verbazingwekkend is dat regeringsleiders epidemiologische projecties überhaupt nog serieus nemen, gezien de armzalige resultaten uit het verleden.
Desondanks krijgen bepaalde experts evident veel ruimte en macht om de adviezen die zij formuleren, in beleid te laten vertalen door overheden.
Vaak wordt benadrukt, zoals de Gezondheidsraad (GR) doet, dat zij onafhankelijk is - “zonder last of ruggespraak” haar werk kan doen.
Echter, de wettelijke installatie van dergelijk onafhankelijke adviesorganen, waarmee democratische macht deels wordt overgedragen, leidt er toe dat uitgebrachte adviezen niet zomaar genegeerd kunnen worden door overheden.
Dat geeft leden van dergelijke adviesraden expliciet de nodige academische macht om via gedane adviezen gedeelde wereldbeelden uit te dragen.
Bovendien, zoals Roger Koppl uitlegt in zijn boek Expert Failure, houden experts elkaar niet zelden op de been en uit de wind met uniform gehouden kennis. Orthodoxie dus.
Maar daarmee zijn we er nog niet. De vragen Hebben experts ‘skin in the game’? en Hebben experts recht en rechtvaardigheid op het oog van burgers? geven meer inzicht in deze kwestie.
De vraag naar ‘skin in the game’ is een lastige. De zo geliefde onafhankelijkheid ‘schreeuwt’ om grote afstand tussen advies en politiek-maatschappelijke consequenties.
Contra-intuïtief maakt dat expert advies ‘goedkoop’. De expert hoeft namelijk geen enkele verantwoordelijkheid te dragen voor het gegeven advies en haar soms verstrekkende politiek-maatschappelijke en economische consequenties. De GR is daar glashelder in:
“Commentaren over procedures, haalbaarheid, gevoerde of te voeren beleid, en uitvoering (beschermende maatregelen) worden niet beantwoord, omdat deze onderwerpen de Gezondheidsraad niet aangaan en buiten de reikwijdte van het advies vallen.”
Het is natuurlijk contradictoir en een gotspe dat advies omtrent volksgezondheid als gevolg van blootstelling aan bepaalde stoffen of virussen, volksgezondheid grootschalig kan ondermijnen in zijn maatschappelijk-economische consequenties.
Daarmee wordt de ogen gesloten voor het kwaad dat adviezen, soms, kunnen veroorzaken én wordt het kritisch denkvermogen op non-actief gesteld.
Een kordaat medicijn tegen deze ‘disconnect’, dit gebrek aan ‘skin in the game’, is dat experts in hun adviezen recht en rechtvaardigheid van burgers op het oog moeten hebben.
Daarmee zijn we terug bij de profeten van het oude Israël. Een profeet, een expert behoort verbonden te zijn met datgene wat hij adviseert/verwacht, tenminste als zij/hij een persoon van karakter, een persoon uit één stuk, is.
Het verbonden zijn met wat je zegt, de risico’s dragen van datgene wat je verwacht maakt een expert als een profeet: met het hoofd gebogen voor de Waarheid spreken wat gezegd moet worden zonder aanziens des persoons met het oog op het goede voor alle mensen, niet slechts de enkeling of de machthebbers.