We gaan verder met voorzorg. De Urgenda-uitspraak van de Hoge Raad geeft genoeg aanleiding daartoe, lijkt me.

Zoals ik constateerde in de vorige blogpost in deze serie: voorzorg is gericht tegen díe gevaren waarvan we weinig weten in termen van kansen, omvang en effecten. Daarnaast hebben voorzorg-gevaren meestal een (zeer) lange aanlooptijd. Het duurt dus wel even voordat ze opduiken in onze wereld.

De grote vraag: hoe weten we welke gevaren een ‘voorzorgbehandeling’ verdienen/nodig hebben ter bescherming van onze samenleving en alles wat daar bij hoort?

Als je kennis hebt van gevaren -kansen, effecten, omvang- dan is voorzorg niet op z’n plaats. Dan zoek je naar preventiemaatregelen, mochten die nodig, betaalbaar, effectief enzovoort zijn.

Voorzorgsmaatregelen kunnen worden toegepast op talloze producten en processen die gevaren van onbekende kansen, effecten en omvang mogelijk in zich dragen. Een kleine willekeurige greep:

  • Alle medicijnen en vaccins
  • Autorijden
  • Biologisch geteelde groente
  • Vapen (e-cig gebruik)
  • Mobiele telefoons
  • Zonnebaden
  • Parfums
  • Genetisch gemodificeerd voedsel
  • Wijn
  • CT-scans
  • Voedingssupplementen
  • …

Ik kan zo wel even doorgaan. En dat is precies het punt. Iedereen kan toevoegen aan deze lijst maar, nogmaals, welke komen in aanmerking voor voorzorgsmaatregelen?

Als we goed kijken naar de toepassing van voorzorgsmaatregelen, gelden die in feite altijd voor een selectie van technologische producten en processen. We selecteren dus technologische gevaren en de rest laten we zitten. Een selectie van een selectie van een selectie ….

Want, waarom zouden we voorzorg toepassen op genetisch gemodificeerd voedsel en niet op medicijnen en vaccins of mobiele telefonie? Wat betreft (wetenschappelijke) onzekerheden zijn deze drie voorbeelden (min of meer) gelijk.

Klinisch onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van medicijnen en vaccins die ‘in de pijplijn zitten’, kent heel veel wetenschappelijke onzekerheden op tal van niveaus en zou in alle redelijkheid onderworpen moeten zijn aan het voorzorgbeginsel.

Niet overtuigd? In maart 2006 werd een nieuw medicijn getest op 6 vrijwilligers die allen ernstig ziek werden. Dat zou de aandacht moeten hebben van voorstanders van voorzorg, maar deze tragedie (en er zijn er meer) heeft niet geleid tot toepassing van het voorzorgbeginsel bij klinisch onderzoek naar nieuwe medicijnen.

En dat ligt voor de hand. De baten van medicijnonderzoek zijn zo groot, dat voorzorg die baten zichtbaar en voelbaar teniet zou doen voor iedereen!

Dat wetenschappelijk onderzoek nooit inzicht en uitsluitsel geeft over alle gevaren die horen bij medicijngebruik -de bijwerkingen- is dus geen reden om het voorzorgbeginsel in te zetten. En dit geldt in feite voor alle technologie.

Baten en kosten dus! Daar houden we allemaal rekening mee. (Behalve de anti-vaxxers dan. Kom ik nog op terug.) En dat is maar goed ook.

Maar wat als het gaat over catastrofale gevaren die miljoenen mensen zouden kunnen treffen. De mega-gevaren dus. Daar behoort voorzorg toch voor te gelden, zoals klimaatverandering, fijnstof, en ook genetisch gemodificeerd voedsel?

Nou nee! Een interessant voorbeeld die nauwelijks de publieke en politieke aandacht heeft is de inslag van meteoroïden. Een mega-gevaar, als je dit fenomeen vanuit het voorzorgdiscours bekijkt.

Met de Tsjebarkoelmeteoriet van 15 februari 2013, negenduizend ton materiaal, die explodeerde met een kracht van minstens twintig keer de Hiroshimabom, werden we allemaal met de neus op de feiten gedrukt. Niemand kwam om. Gelukkig.

In 1908 had de wereld ook al geluk: de veel grotere Toengoeska-explosie leidde ook toen niet tot een tragedie.

Je zou kunnen zeggen dat er geen onzekerheid bestaat over dit fenomeen. Inslagen van meteoroïden zijn een absolute zekerheid. (Grappig, of eigenlijk angstaanjagend als je dat bedenkt.) Maar: de frequentie van inslagen en de omvang van de effecten zijn zeer onzeker. Voorzorg dus! Dus niet.

We kiezen op een heel andere manier. Nou ja, ‘we’. Er wordt voor ons ‘gekozen’ door belangenorganisaties, overheden, ‘influencers’, en ga zo maar door.

De afweging van baten en kosten ten aanzien van zeer bepaalde technologische gevaren is vervangen door voorzorg. Vanwege puur pessimisme, angst, ergernis, propaganda, wantrouwen (in de wetenschap en/of de politiek)?

De volgende blogpost gaat daar verder op in …