Zoals ik al eerder opmerkte, we worden overspoeld met ‘verontrustend onderzoek’. In al dat ‘verontrustend onderzoek’ zijn er twee zaken die veelvuldig door elkaar worden gegooid: gevaar en risico. Totaal verschillende zaken die nauw met elkaar verbonden zijn.
Waar gaat het over? Als er gevaar op de loer ligt, of dreigingen op ons af komen zijn dat niet zelden ‘facts of life’. Ziekte of ongelukken van geliefden of onszelf.
Nu is het zo dat die dreigingen op zichzelf niet zo bar interessant zijn. (Niet meteen schrikken en doorlezen.) Wat wel interessant is: wat is de kans dat bepaalde gevaren leiden tot schade, ziekte of dood in ons leven. Oftewel: het risico.
Een voorbeeld. Twee vaartuigen op de Atlantische oceaan. De ene een cruiseschip; de andere een roeiboot. Het voorbeeld is binair, dat wil zeggen leven óf de dood (door verdrinking).
Een gevaar voor alle passagiers is verdrinking, en dat geldt zowel voor de opvarenden aan boord van het cruiseschip als de roeiboot. Het gevaar van verdrinking is dus voor beiden hetzelfde! Dringt dat door? Hetzelfde gevaar voor beide vaartuigen.
Dus: als er opgemerkt wordt dat er een gevaar te duchten is zoals verdrinking, zegt dat helemaal niets (als in niets). Wat je wil weten is wat de kans op verdrinking is.
De kans op verdrinking als men vertoeft op een cruiseschip is minuscuul vergeleken met de kans op verdrinking als men de oceaan oversteekt in een roeiboot.
Kansen doen er toe. Bigtime!
Nu een geschaald voorbeeld: van klein letsel tot overlijden. We kijken nu naar auto’s en bananenschillen (ik weet het: een lachwekkend voorbeeld):
Ook hier geldt dat het gevaar voor beiden precies hetzelfde is: letsel/overlijden. De auto is gevaarlijk; de bananenschil is gevaarlijk. De kansen, echter, op letsel/overlijden is ook hier radicaal verschillend. Wat is nu de relatie tussen de drie aspecten? In de risico analyse wereld geldt de volgende ‘formule’:
Risico = kans x gevaar x omvang (in de toxicologie geldt het vergelijkbare risico = blootstelling x gevaar)
Maar wacht eens. We hebben het nog niet over omvang gehad. In het scheepvaartvoorbeeld is de omvang van een cruiseschip-ramp natuurlijk groot. Dat roept meteen de vraag op of het cruiseschip-risico dan toch niet heel groot is gezien bovenstaande formule.
Het antwoord? Nee! De kans op een dergelijke zeeramp is zo pietepeuterig, onbeduidend, nietig, dat ondanks het feit dat de omvang groot zou zijn als de ramp zich zou voltrekken, het risicoplaatje nog steeds heel heel heel erg klein is.
Dus als iemand roept ‘gevaar!’, moeten de volgende wedervragen meteen ter tafel komen:
- Wat is de kans dat het gevaar zal leiden tot schade of ziekte?
- Wat is de omvang dan?
- Hoe verhouden gevaar, risico en omvang zich tot elkaar?
Het zal niet verbazen dat die vragen vrijwel nooit worden gesteld. En dat tekent onze intellectuele luidheid. Hoog tijd om die luiheid én onze angst voor van alles en nog wat van ons af te werpen.