Bezig met een nieuw boek over voorzorg, angst, cultuur en (on)geloof. Laat ik eens een begin maken met dit verhaal in een serie blogs over dit onderwerp. De actualiteit vraagt er om, lijkt mij.

Wij hebben tal van zaken om ons zorgen over te maken. Een zorgenlijstje van de 21ste-eeuwse burger is moeiteloos samen te stellen: Heb ik genoeg geld tot het eind van de maand?; Kan ik een woning bemachtigen?; Zal ik een geschikte levenspartner ontmoeten?; Of is het ‘beter’ als single door het leven te gaan?; Moet ik van baan wisselen?; Kan ik wel een (nieuwe) baan vinden?; Welke studie moet ik kiezen? Hoe moet ik voor mijn kinderen zorgen?; Kan ik wel kinderen krijgen? Wil ik wel kinderen? En ga zo maar door.

Deze ‘alledaagse’ zorgen zijn simpel aan te vullen met ‘nieuwe zorgen voor morgen’, of ‘moderne’ zorgen, zoals daar zijn: zorgen over pesticiden en voedselproductie en -consumptie, kernwapens, terrorisme, kanker (naast vele andere ziekten), klimaatverandering, radioactiviteit, PFAS, drones, nanotechnologie, 4/5G mobiele telefonie straling, stikstofverbindingen en biodiversiteitverlies, enzovoort.

Dit zijn de zorgen die velen bezighouden en in de media en politiek veel aandacht krijgen. Ze komen voort uit dreigingen die te maken hebben met onze wijze van leven, dat wil zeggen het gebruik van wetenschap en technologie om ons leven op tal van manieren te verbeteren, te veraangenamen, te verlengen, en zo verder.

Maar natuurlijk hebben mensen door de millennia heen zorgen gekend. Die zorgen hadden rechtsreeks te maken met tal van dreigingen waar mensen mee werden geconfronteerd. De ‘oude zorgen’ gaan vooral over het zeker stellen van eten en drinken, het hebben van veilige woonplaatsen, de mogelijkheid om nageslacht te krijgen en groot te brengen, de veestapel op peil houden, akkerbouw kunnen bedrijven, enzovoort.

De vraag die zich opdringt is dan of we niet gewoon door de millennia heen onze lijst met zorgen en angsten hebben uitgebreid. De lijst is dus gewoon langer geworden, toch? Dus niet! Er is meer aan de hand.

Ulrich Beck, een bekende Duitse socioloog, ziet een verschuiving in onze cultuur die hij als volgt omschrijft in zijn in 1992 gepubliceerde [Risk Society–Towards a New Modernity]( “Beck, U. 1992. Risk Society: Towards a New Modernity. Sage Publications, London."), een vertaling uit zijn Duitse werk uitgebracht in 1986:

“The driving force in the class society can be summarized in the phrase: I am hungry! The movement set in motion by the risk society, on the other hand, is expressed in the statement: I am afraid! The commonality of anxiety takes the place of the commonality of need. The type of the risk society marks in this sense a social epoch in which solidarity from anxiety arises and becomes a political force.”

We zijn in de 20ste eeuw, althans volgens Beck, van een ‘cultuur van gebrek’ naar een ‘cultuur van angst’ overgegaan. Hij stelt dat in de jaren zeventig van de vorige eeuw het voornaamste sociale vraagstuk –het probleem van schaarste– wezenlijk verandert. Het fundamentele conflict in de menselijke geschiedenis wordt gekenmerkt door de verdeling van schaarse goederen tussen (groepen) mensen -voedsel, water, land, vee, woonplaatsen, enz.- zoals bijvoorbeeld beschreven staat in Genesis 13 (Bijbel in Gewone Taal):

“Abram was heel rijk. Hij had heel veel schapen, geiten en koeien, en veel zilver en goud. Lot was met Abram meegereisd. Ook Lot had veel schapen, geiten en koeien. Hij had een grote familie en veel slaven. Abram en Lot hadden zo veel vee dat er niet genoeg eten was voor al die dieren. Het land was te klein voor hen allebei, en er woonden ook al andere volken. De herders van Abram kregen steeds ruzie met de herders van Lot. Daarom konden Abram en Lot daar niet allebei blijven wonen. Abram zei tegen Lot: ‘We moeten geen ruzie maken, en onze herders. ook niet. We zijn toch familie? Laten we apart gaan wonen. Er is genoeg land. Als jij naar de linkerkant gaat, ga ik naar rechts. Maar als jij liever naar rechts gaat, ga ik naar links.”

In dit verhaal staat het gebrek aan land centraal en de twee familiegroepen worden uit elkaar gedreven door overbeweiding door het groeiend aantal stuks vee dat beiden bezitten. Niet dat er een gebrek aan land is in dit Bijbelverhaal. Maar het lokale gebrek aan eten en water voor het vee vraagt erom dat de Abram en Lot afscheid moeten nemen van elkaar.

Maar hiermee is het verhaal nog lang niet af. Integendeel. Volgende blog meer …